W dniu dzisiejszym (9 kwietnia 2020 r.) Sejm uchwalił ustawę o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (tzw. Tarcza 2.0). Ustawa, która została przekazana do Senatu zawiera szereg regulacji wpływających na funkcjonowanie uczelni (w szczególności art. 14, 59, 62, 77 i 99). Poniżej przestawiono jedynie zmiany wpływające na „dziekanatową rzeczywistość”.

Zapomogi

Na mocy dodanego do ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej PSWiN) art. 51b ust. 3 w okresie ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania uczelni zapomoga z funduszu stypendialnego jest przyznawana przez rektora. Przepisów Kpa i art. 92 ust. 2 tej ustawy ograniczającego możliwość przyznania zapomogi dwa razy w roku nie stosuje się. Wyłączenie całkowitego stosowania k.p.a. nie jest niestety najlepszym zabiegiem, bo choćby mocno uproszczona procedura winna być stosowana. Całkowite wyłączenie stosowania k.p.a. prowadzi do sytuacji, w której od rozstrzygnięcia nie będzie przysługiwało odwołanie ani wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, co z pewnością nie działa na korzyść samych studentów i doktorantów. W istocie realnym problemem, była forma wniosku o zapomogę i tu zasadnym było wprowadzania regulacji szczególnej (patrz niżej), ale całkowite wyłączenie k.p.a. może nastręczyć w dalszej perspektywie licznych problemów. Nie jest też zrozumiałe wyłączenie samorządu studentów z udziału w przyznawaniu zapomóg. Ograniczenie tej kompetencji tylko dla rektora prowadzi bowiem do wątpliwości, czy z uwagę na ochronę danych osobowych studenci mogą brać udział w procesie przyznawania tych świadczeń, skoro ich udział nie wynika z brzmienia przepisu ustawy. To uczelnia winna decydować, czy z uwagi na aktualne możliwości chce utrzymać dotychczasowy sposób przyznawania zapomóg, czy jednak przekazać to zadanie tylko do kompetencji rektora. Nie można bowiem zapominać, że komisje stypendialne mogą obecnie działać zdalnie, bez konieczności zbierania się na posiedzenia.

Świadczenia dla studentów

W pełni pozytywnie należy ocenić regulację przejściową zawartą w art. 77 ust. 3 ustawy z 9 kwietnia. Zgodnie z tym przepisem

„do dnia 30 września 2020 r. wnioski o świadczenia, o których mowa w art. 86 ust. 1 pkt 1–4 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, mogą być składane w formie i w sposób określony przez uczelnię albo inny podmiot prowadzący studia doktoranckie”.

Mając na uwadze wyjątkowość zaistniałej sytuacji, z pewnością zasadnym było odejście od wymogów k.p.a. w tym zakresie. W praktyce dopuszczalna więc jest każda forma i sposób określony przez uczelnię. To uczelnia zadecyduje czy będzie przyjmować tylko skany wniosków, czy dopuści wnioski składane drogą mailową, czy też za pośrednictwem systemu informatycznego uczelni np. USOSweb, bez konieczności dostarczania „papierowej” dokumentacji. Nie można jednak zapominać, że regulacja ma charakter czasowy i obowiązuje do 30 września 2020 r.

Za całkowicie zrozumiałe, należy również uznać wyłączenie stosowania do 30 września 2020 r. art. 88 ust. 4 i 5 ustawy PSWiN, czyli przepisów nakazujących uczelniom wzywać o dostarczenie zaświadczenia z ośrodka pomocy społecznej o sytuacji dochodowej i majątkowej rodziny studenta. Z wielu względów praktycznych i organizacyjnych utrzymywanie tego wymogu w obecnej sytuacji było całkowicie nieuzasadnione.

W związku z trudnościami na rynku pracy za zasadne można uznać również czasowe zniesienie stosowania art. 93 ust. 2 pkt 1 PSWiN i umożliwienie otrzymywanie świadczeń przez studentów, którzy odbywają studia dłużej niż 6 lat. Całkowicie niezrozumiałe jest jednak ustalenie, że powyższa zasada obowiązuje w drugim semestrze roku akademickiego 2019/2020, czyli również przed wejściem w życie tej zmiany. W wielu uczelniach stypendia w drugim semestrze są przyznane, a powyższa regulacja prowadzi do wątpliwości, czy zniesienie ograniczenia nie dotyczy także decyzji nieprzyznających stypendia na cały rok akademicki 2019/20. Można bowiem wyobrazić sobie sytuację, w której student stwierdzi, że decyzja odmawiająca mu przyznania stypendium na cały rok jest w części niezgodna z ustawą, gdyż w drugim semestrze to stypendium mu jednak przysługuje. W przypadku decyzji ostatecznych wątpliwe wydaje się ich uchylanie, ale jeśli decyzje nie zostały jeszcze doręczone, albo termin do wniesienia środka prawnego nadal biegnie (na mocy art. 15 zzs ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych terminy na wniesienie odwołania lub wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy uległy przecież zawieszeniu) student będzie miał pełne prawo oczekiwać, że stypendium otrzyma. Dziwi więc, dlaczego w tym przepisie nie zastosowano analogicznie jak wyżej zasady, że nowa regulacja obowiązuje od wejścia w życie ustawy a nie wstecz. Nie można bowiem zapominać, że drugi semestr nie trwa od 14 marca tylko od przełomu lutego i marca.

Legitymacje

W przypadku ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania uczelni, w okresie tego ograniczenia lub zawieszenia oraz przez 60 dni po jego zakończeniu, legitymacje studenckie i doktoranckie są ważne, bez konieczności potwierdzania ich ważności. Przepis stosuje się również do legitymacji, które utraciły ważność w okresie 30 dni poprzedzających ograniczenie lub zawieszenie funkcjonowania uczelni. Powyższa regulacja przedłuża już dotychczas funkcjonujące rozwiązania, które mają ogromny wpływ na ograniczenie konieczności zgłaszania się studentów i doktorantów celem przedłużenia legitymacji.

Egzaminy

Ustawa z 9 kwietnia wprowadza również szereg regulacji dotyczących możliwości przeprowadzania egzaminów za pomocą środków komunikacji elektronicznej. W tym zakresie zmiany dotyczą zarówno egzaminów semestralnych i egzaminów dyplomowych na studiach, jak i obrony pracy doktorskiej oraz kolokwium habilitacyjnego. Należy jednak pamiętać, że uczelnia jest zobowiązana korzystać z technologii informatycznych zapewniających kontrolę przebiegu egzaminów i ich rejestrację. Zwłaszcza ten drugi warunek może okazać się trudny do spełnienia w przypadku egzaminów przybierających inna formę niż ustną. Istnieją, co prawda, rozwiązania informatyczne pozwalające rejestrować przebieg egzaminów w formie testowej, ale są to rozwiązanie bardzo kosztowne i trudne do szybkiego wprowadzenia w wielu uczelniach.

Regulamin studiów

Na mocy art. 77 ust. 6 ustawy z 9 kwietnia do dnia 30 września 2020 r. do zmiany regulaminu studiów nie stosuje się art. 75 ust. 2 i 4 PSWiN. Termin uzgodnienia regulaminu z samorządem studenckim wynosi 3 dni robocze, a w przypadku braku uzgodnienia regulamin wchodzi w życie na mocy ponownej uchwały senatu podjętej zwykłą większością głosów jego statutowego składu. Powyższa regulacja przejściowa pozwala na dokonywanie zmian w regulaminie studiów w trakcie obecnego roku akademickiego, bez zachowania 5-miesięcznego vacatio legis, co w obecnej sytuacji jest całkowicie zasadne. Należy jednak pamiętać, że tak wprowadzone zmiany regulaminu studiów obowiązują nie dłużej niż do dnia 30 września 2020 r. Powyższą regulację powinno się więc traktować jako przepis wyjątkowy, który pozwala rozwiązywać najbardziej pilne problemy związane z realizacją postanowień obowiązującego regulaminu studiów. W ustawie brak jednak analogicznych regulacji dotyczących chociażby uchwał określających warunki i tryb rekrutacji na studia, które z uwagi na przesunięcie w tym roku egzaminów maturalnych mogą w części uczelni wymagać aktualizacji. Do rozważenia pozostaje, czy znajdzie tu zastosowanie wprowadzona w art. 77 ust. 1 ustawy z 9 kwietnia regulacja pozwalająca Ministrowi Nauki i Szkolnictwa Wyższego przedłużać lub skracać terminy na wykonanie przez uczelnie obowiązków ustawowych. Na marginesie należy wskazać, że przepis ten z jednej strony pozwala dostosowywać obowiązujące terminy do panującej sytuacji. Z drugiej zaś może prowadzić do niepewności prawnej, gdyż nie jest jasno określone, które terminy Minister będzie wydłużał (np. termin wprowadzania danych do POLon), a które skracał (termin podania do wiadomości publicznej warunków rekrutacji na studia).

Organizacja roku akademickiego

Pozytywnie należy również ocenić regulacje zawartą w art. 77 ust.7 ustawy, zgodnie z którym rektor może zmienić organizację roku akademickiego 2019/2020 określoną w aktach wewnętrznych uczelni i art. 77 ust. 8 pozwalający podmiotowi prowadzącemu kształcenie doktorantów (np. uczelni) do dnia 30 września 2020 r. zmienić organizację kształcenia doktorantów określoną w aktach wewnętrznych podmiotu (np. regulamin szkoły doktorskiej, który zgodnie z PSWiN organizację kształcenia określa).

Sprawozdawczość

Ustawa przesuwa również termin na złożenie przez rektora oświadczenia o zgodności danych w POLon do dnia 5 maja 2020 r.

Kredyty studenckie

W przypadku kredytów studenckich ustawa wprowadza możliwość zawieszenia na wniosek kredytobiorcy złożony do końca roku akademickiego 2019/2020 spłaty kredytu studenckiego, na okres wskazany we wniosku, nie dłuższy niż 6 miesięcy.

Doręczenia

W praktyce funkcjonowania uczelni zastosowanie może znaleźć również zmiana ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 256) do której dodaje się art. 39³. Zgodnie, z tym przepisem w przypadku pism wydanych przez organ administracji publicznej w formie dokumentu elektronicznego przy wykorzystaniu systemu teleinformatycznego, które zostały opatrzone kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, zaawansowaną pieczęcią elektroniczną albo kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną, doręczenie może polegać na doręczeniu wydruku pisma uzyskanego z tego systemu odzwierciedlającego treść tego pisma, jeżeli strona lub inny uczestnik postępowania nie złożyła podania w formie dokumentu elektronicznego przez elektroniczną skrzynkę podawczą organu administracji publicznej, nie wystąpiła do organu administracji publicznej o takie doręczenie lub nie wyraziła zgody na doręczanie pism w taki sposób. Wydruk takiego pisma ma zawierać

• informację, że pismo zostało wydane w formie dokumentu elektronicznego i podpisane kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym, ze wskazaniem imienia i nazwiska oraz stanowiska służbowego osoby, która je podpisała, albo opatrzone zaawansowaną pieczęcią elektroniczną albo kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną;
• identyfikator tego pisma, nadawany przez system teleinformatyczny, za pomocą którego pismo zostało wydane.

Wydruk pisma może zawierać mechanicznie odtwarzany podpis osoby, która podpisała pismo. Powyższy przepis pozwala więc w praktyce na podpisywanie przy użyciu podpisów kwalifikowanych pism w formie elektronicznej i doręczenia ich studentom w postaci wydruków, bez konieczności spełniania dotychczasowych wymogów k.p.a. w zakresie doręczania pism za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Powyższy przepis nie pozwala jednak na skuteczne doręczanie skanów decyzji podpisanych w formie tradycyjnej, a więc na piśmie.