W celu uniknięcia w przyszłości, możliwości występowania w praktyce odmiennych interpretacji przepisu art. 88 ust. 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t. j. Dz. U z 2023 r., poz. 742 z późn. zm.), w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2023 r., w zakresie treści zaświadczenia z ośrodka pomocy społecznej lub centrum usług społecznych do celów stypendium socjalnego członkowie Stowarzyszenia Forum Dziekanatów zwrócili się z prośbą do Ministerstwa Edukacji i Nauki o zajęcie stanowiska na temat prawidłowej interpretacji przepisu, o którym mowa powyżej.
Zgodnie z art. 88 ust. 4 PSWN w brzmieniu obowiązującym od 1 października 2023 r. rektor, komisja stypendialna albo odwoławcza komisja stypendialna odmawia przyznania stypendium socjalnego studentowi, którego miesięczny dochód na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (obecnie 600 zł), jeżeli do wniosku o przyznanie stypendium socjalnego nie dołączy wydanego przez ośrodek pomocy społecznej albo przez centrum usług społecznych zaświadczenia o korzystaniu w roku złożenia tego wniosku ze świadczeń z pomocy społecznej przez niego lub przez członków jego rodziny.
W związku z powyższym poprosiliśmy o udzielenie odpowiedzi na nurtujące nas pytania: Jak długi okres korzystania ze świadczeń z pomocy społecznej/centrum usług społecznych można uznać za trwały, ciągły, aby uprawniał do otrzymania stypendium bez dokumentowania innych źródeł utrzymania? Czy ma to być cały rok, czy wystarczy kwartał lub kilka miesięcy? Czy do otrzymania stypendium socjalnego bez udokumentowania innych źródeł utrzymania uprawnia korzystanie ze wszystkich rodzajów pomocy społecznej wymienionych w art. 36 ustawy o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901, z późn. zm.), zarówno pieniężnych, jak i niepieniężnych, czy tylko korzystanie z zasiłków stałych i okresowych? Czy otrzymanie np. sprawienia pogrzebu jest wystarczające, by otrzymać stypendium bez dokumentowania źródeł utrzymania rodziny?
MEiN w odpowiedzi wskazało, że:
zmiana powyższego przepisu polegała na doprecyzowaniu kwestii rodzaju zaświadczenia dołączanego do wniosku o przyznanie stypendium socjalnego przez studenta, którego dochód na osobę w rodzinie uprawnia do ubiegania się o świadczenia z pomocy społecznej.
Zgodnie z obowiązującym przepisem do wniosku o przyznanie stypendium socjalnego student dołącza wydane przez ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych zaświadczenie o korzystaniu w roku złożenia wniosku ze świadczeń z pomocy społecznej przez niego lub członków jego rodziny.
Z powyższego wynika, że wskazane zaświadczenie powinno być dołączone do wniosku, jeżeli studentowi (lub członkowi jego rodziny) w okresie od 1 stycznia roku składania wniosku zostało przyznane co najmniej jedno ze świadczeń pomocy społecznej wymienione w art. 36 ustawy o pomocy społecznej – niezależnie od tego jakiego rodzaju były to świadczenia (pieniężne czy niepieniężne; stałe, okresowe czy jednorazowe), jak długo student korzystał ze świadczeń i czy nadal z nich korzysta.
W przypadku studenta, który nie korzystał w roku złożenia wniosku ze świadczeń pomocy społecznej (lub członkowie jego rodziny nie korzystali z tych świadczeń) zgodnie z art. 88 ust. 5 ustawy rektor, komisja stypendialna albo odwoławcza komisja stypendialna może przyznać stypendium socjalne, jeżeli udokumentował on źródła utrzymania rodziny.
Organ przyznający stypendium na podstawie całości dokumentacji zebranej w danej sprawie dokonuje oceny, czy źródła utrzymania rodziny studenta zostały w sposób wiarygodny i wyczerpujący udokumentowane oraz ocenia czy student spełnia ustawowe warunki oraz szczegółowe kryteria określone w regulaminie świadczeń dla studentów niezbędne do otrzymania stypendium socjalnego, tj. czy znajduje się w trudnej sytuacji materialnej.
MEiN wskazało, że:
ocena ta jest kwestią zindywidualizowaną i powinna każdorazowo uwzględniać nie tylko wysokość udokumentowanego źródła dochodu, ale także sytuację bytową (życiową) studenta i jego rodziny. Nie każda osoba/rodzina, pomimo trudnej sytuacji materialnej i formalnego spełnienia kryteriów dochodowych w systemie pomocy społecznej, korzysta z tego systemu. Taka sytuacja może mieć miejsce np. w przypadku gdy student jest utrzymywany przez osobę spoza katalogu członków rodziny, o których mowa w art. 88 ust. 1 pkt 1 PSWN (np. partnera życiowego niebędącego małżonkiem lub dalszego krewnego).
Odmowa przyznania świadczenia powinna być każdorazowo wyczerpująco uzasadniona, po dokładnym ustaleniu przez uczelnię stanu faktycznego sprawy (sytuacji materialnej rodziny studenta). Wszelkie wątpliwości co do stanu faktycznego powinny być wyjaśnione przez uczelnię w toku postępowania administracyjnego na podstawie całokształtu dokumentów zgromadzonych w sprawie. Odmowa przyznania stypendium może być uzasadniona w sytuacji, gdy dochód z udokumentowanych przez studenta źródeł utrzymania rodziny jest na tyle niski, że według zasad doświadczenia życiowego i powszechnej wiedzy o przeciętnych kosztach funkcjonowania rodziny nie jest możliwe, aby rodzina nie korzystająca z żadnego systemu wsparcia mogła się z niego utrzymać (w tym np. pokryć koszty opłat za studia czy zakwaterowania w domu studenckim).
Ponadto, w związku z pojawiającymi się licznie pytaniami odnośnie umarzania nienależnie pobranych świadczeń, zwróciliśmy się z prośbą o udzielenie informacji: czy uczelnia może na uzasadniony i udokumentowany wniosek studenta umorzyć nienależnie przyznane i wypłacone świadczenie pomocy materialnej oraz czy w przypadku możliwości umorzenia należności, uczelnia winna jest zwrócić należność do funduszu stypendialnego ze środków finansowych uczelni innych niż pochodzące z subwencji lub dotacji z budżetu państwa?
W odpowiedzi MEiN wskazało, że:
zgodnie z art. 386 PSWN do należności pieniężnych mających charakter cywilnoprawny, przypadających uczelniom publicznym, stosuje się odpowiednio art. 55 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1270, z późn. zm.). Stosownie zaś do wskazanego przepisu – należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty. Oznacza to, że uczelnia może z urzędu lub na wniosek studenta umorzyć należność z tytułu świadczenia nienależnego, jeżeli w konkretnej sprawie spełnione są przesłanki udzielenia ulgi w spłacie należności określone w tej ustawie. Ocena, czy w danej sprawie występuje przesłanka umorzenia należności, pozostaje w kompetencji Uczelni.
Należy również wskazać, że zgodnie z art. 412 ust. 3 ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce zwrotowi do funduszu stypendialnego ze środków finansowych uczelni innych niż pochodzące z subwencji lub dotacji z budżetu państwa podlegają środki funduszu wydatkowane niezgodnie z przeznaczeniem lub z naruszeniem art. 91 ust. 3 lub art. 414 ust. 3 ww. ustawy. W opinii Ministerstwa, kwoty umorzonych przez uczelnię publiczną należności pieniężnych nie są środkami, o których mowa w art. 412 ust. 3 ustawy, które podlegałyby obowiązkowi zwrotu do funduszu stypendialnego.
Współpraca: Angelika Bebak
